یادداشت علی صدرنیا، رئیس هیأت مدیره جامعه راهنمایان ایران گردی و جهانگردی

گردشگری، صنعتی چندبعدی

گردشگری به عنوان یک ساختار اقتصادی در دنیا مطرح است، اما این مساله یکی از جنبه های مهم آن است و جنبه ارتباط و تعامل فرهنگی نیز در آن نهفته است و در واقع، می تواند مثل یک رسانه عمل کند. افرادی که در حوزه گردشگری فعالیت می کنند، تحت تاثیر فرهنگ و نقطه نظرات مردم آنجا و یا کسانی که با آنها در ارتباط هستند، قرار می گیرند.
طبق آمار رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، 6 میلیون نفر به ایران وارد شده اند اما باید بدانیم که بیشتر این سفرها از سمت کشورهای همسایه و عراق انجام می شود ولازم است تعداد گردشگران غربی تقویت شوند.
در شرایطی که گردشگری با حمله ها و تهدیدهای مستقیم آمریکا مواجه شده است باید به این مسائل توجه جدی داشت که دشمنان از ورود گردشگران به ایران جلوگیری می کنند؛ چون می دانند باعث خنثی سازی سیاه نمایی آنان می شود.
ایران همیشه جزو فهرست گردشگران خارجی بوده و به محض این که شرایط بهتر شده رشد چند درصدی هم حاصل شده است؛ بنابراین کافی است راهکار را پیدا کنیم. اگر آرامش نسبی حاکم شود آنقدر گردشگر می آید که نمی توانیم پاسخگو باشیم.
گردشگری راهی است برای تبلیغ آنچه داریم، چه در حوزه های فرهنگی ـ مذهبی و چه در حوزه اقتصادی و سیاسی و... گردشگر در ایران به شکل مستقیم و بی واسطه در معرض واقعیت ها قرار می گیرد. این اتفاق، در مقابل آن چیزی که ممکن است فقط شنیده باشند، اثری خنثی کننده دارد. یکی از دلایلی که تلاش شده تا گردشگری ما را هدف قرار دهند همین مساله است.

یارانه برای تقویت گردشگری

حکومت قطعا وظیفه ارتقاء گردشگری را بر عهده دارد تا زمینه های تخریب وجاهت گردشگری ایران از بین برود. حضور هرچه بیشتر گردشگران در ایران باعث روبرو شدن تعداد بیشتری از آنان با حقایق خواهد شد. این نکته از لحاظ شرعی هم قابل توجیه است؛ زیرا نقطه نظرات ما را تبلیغ می کند.
در تمام دنیا و در هر کشوری یک سازمان دولتی یا غیردولتی متولی گردشگری آن است. وظیفه این سازمان، تبلیغ مقصد برای جذب گردشگران است. در این زمینه شاید بتوان گردشگری را به صنعت نفت تشبیه کرد وجه شباهت هم این است که تا وقتی از نظر مالی و زمانی سرمایه گذاری نشود و به اندازه کافی بررسی و تحقیقات صورت نپذیرد و در نتیجه مناطق نفت خیز شناسایی نشود، دستیابی به این سرمایه با ارزش امکان پذیر نخواهد بود.
تفاوت گردشگری با استخراج نفت هم در این نکته است که نیازمند زیرساخت اجتماعی و تبلیغاتی است. یکی از شرکت های مطرح دنیا در زمینه نوشیدنی ها، شرکت کوکاکولاست که در تمام دنیا حتی در دورافتاده ترین روستاها تبلیغ دارد؛ اما گردشگری ایران با این حجم از جاذبه های گردشگری، نه به اندازه کافی تبلیغ دارد و نه سرمایه گذاری در این کار شده است.
محاسبه درصدی در زمینه هزینه و سرمایه گذاری برای ین صنعت، نشان می دهد که نسبت ایران به برخی کشورها، پنج تا شش درصد است؛ در حالی که کشورهای دیگر در این زمینه چند برابر سرمایه گذاری دارند. حتی در برخی از کشورهای پیشرفته تر، گاهی هزینه های مازادی می شود که در واقع نوعی سرمایه گذاری هوشمندانه است؛ از جمله هزینه برای آژانس ها پرداخت می شود تا با رفتن گردشگر به کشورهای دیگر مقاصد گردشگری کشور خود را در کشور مقصد تبلیغ کنند. البته پرداخت چنین هزینه هایی به تنهایی کافی نیست و تا وقتی که سیستم منسجم ملی برای حمایت از این صنعت نباشد کاری رقم نخواهد خورد. به پشتوانه چنین سیستمی و با سرمایه گذاری در تبلیغات در سرتاسر دنیا ایران معرفی خواهد شد.

راهبرد تبلیغات

تبلیغات نیز مساله ای است که راه های مختلفی دارد، از تبلیغ در شبکه های تلویزیونی تا دعوت از مستندسازان بزرگ دنیا برای تهیه فیلم مستند و نمایش در دنیا. در ایران سازمان های مسوول از جمله میراث فرهنگی، برای هزینه در این زمینه با مشکل مواجه اند. بخش خصوصی نیز به جای نگاه ملی، منفعت محور است. این سازمان اگرچه تلاش هایی دارد، اما در حد و اندازه ایران نیست. به نظر می رسد با تغییر رویکرد می توان به افق بهتری در این زمینه رسید. از جمله باید کار به دست نیروی متخصص انجام شود و باید از نیروی مشاور توانمند و حرفه ای بهره برد. اگرچه به لحاظ آماری، تعداد این نیروها کم است و تنها چند استاد دانشگاه مورد مشورت قرار می گیرند، امام می توان با گسترش و تبلیغات در این زمینه، شرایط را برای جذب گردشگر فراهم آورد.

نیروی کارآمد رکن گردشگری

باید توجه داشت که گردشگری در حال پویایی و هر لحظه در حال تغییر است. از این رو نیازمند کسانی است که در این مساله کار علمی و فنی به روز داشته باشند. بهره مندی از متخصصان راهکار اصلی پرورش نیروی توامند و حرفه ای است. همان طور که در زمینه خودرو نباید به دنبال ساخت لوازم آن بود، گردشگری نیز از همین قبیل است. اگرچه در ایران کارشناس وجود دارد، اما برای پیشبرد مساله گردشگری نیازمند کارشناسی دیگران هستیم. اگرچه در زمینه هتل داری صدها نفر با مدارک دکترا یا ارشد هتل داری هستند؛ اما برای تقویت بیشتر و به روزرسانی نیروهای داخلی باید از نخبگان عرصه گردشگری دنیا نیز بهره برد.
برای بهره مندی حساب شده از این نخبگان، شناسایی مشکلات و موانع گسترش مساله گردشگری که مبتنی بر آمار و اطلاعات میدانی باشد، ضروری است. از این رو باید به آگاه ترین افراد در مساله گردشگری که راهنمایان تور هستند رجوع کرد زیرا آنان مواجهه روزانه با تمامی شرایط و ابعاد گردشگری دارند. نگارنده به عنوان راهنمای ملی که از هنگام ورود گروه های گردشگری به کشور تا مدت زمان حضور در ایران همراه آنان هستم و از تمام نقاط ضعف و قوت این مقوله آگاهی دارم، اما با این وجود، طرف مشورت قرار نمی گیرم. متصدیان برای درک مشکلات و چالش های گردشگری باید با نیروهای میدانی مشورت کنند و اکتفا به کار تئوریک و دفتری نکنند.

چالش های گردشگری

برای آشنایی خوانندگان به برخی از موانع در اجرای تورها اشاره می شود. یکی از این مشکلات در زیرساخت های گردشگری، نبود هتل با کیفیت و استاندارد است. همچنین ضعف رسپشن هتل ها در زبان انگلیسی یکی دیگر از مشکلات این بخش است که مانع از ارائه خدمات مناسب می شود.

ضعف آموزش

به طور کلی ساختار در بخش خدمات گردشگری و همچنین آموزش ضعیف است در حالی که باید کاربردی باشد. در سطح آموزشگاه ها ایراد زیاد است، کتاب هایی که تدریس می شود گاهی در حد کفایت نیست و بازبینی همه محتواها ضروری است. یکی دیگر از چالش ها حفظ و رعایت قواعد دینی، آیینی و سنتی در هر کشوری است که به عهنوان مقصد گردشگری قرار می گیرند.

حضور غیرمسلمانان ومشکلات پیش رو

مساله دیگر حضور گردشگران غیر مسلمان در اماکن مقدسه ایران است. پاسخ این مساله و راهکار آن در دست فقهاست که آنان باید نظر بدهند؛ اما از دیدگاه من، توجه به این نکته ضرورت دارد که حضور گردشگران در این فضا سبب ایجاد نگرش بهتر می شود؛ اما در عین حال آسیب هایی نیز وجود دارد؛ از جمله اینکه به دلیل بی ا طلاعی، سهل انگاری صورت بگیرد؛ مثلا گردشگر نداند که هنگام اقامه نماز نباید جلوی نمازگزاران راه برود.
مساله بعدی رعایت نکات شرعی مثل حجاب گردشگران است که البته شخصا مشکلی در زمینه تعامل با گردشگران برای رعایت برخی از امور شرعی مثل حجاب نداشته ام؛ زیرا با وجود اینکه بعضی از فرهنگ ها مثل فرهنگ های شرق آسیا با مقوله حجاب مقداری بیگانه اند، اما غربیان بیشتر پذیرای آن هستند؛ زیرا هنگام حضور در کلیسا روسری بر سر می کنند. به نظر می رسد که راه حل این مساله در بیشتر موارد مواجهه با اغماض است.

نکته آخر

ایران به دلیل موانع اخلاقی، دینی و سنتی موجود مقصد گرشگر تفریحی نیست اما مقصد گرشگران فرهنگی برای دیدار از آثار فرهنگی ایران است. از این رو اغلب گردشگران بازدید کننده از ایران، انسانهایی فرهنگی هستند که بسیاری از اصول را می دانند و رعایت می کنند.